Ene baitan gogo-iztegiaren asmoa Olabide´taŕ Eŕaimunda josulagunaren lan sakon bat irakurtzean sortu ta amitu zan. Ain zuzen 1.918ko urtean Oñati´n egin ziran Euzko-Ikaskuntzetan arek eman zuan ikasketa edeŕean. An ez da zeatzez aipatzen gogo-iztegiaren asmsoa, baña asmoaren ayerua agertzen da argi, ta ba-dirudi berea izan zala, asmo ori. Apika oŕi buruzko zerbait asita edo zeukala, baña oso zala guretzat ori egiztatze. PH. Aranart et P. Lafittek ere zertxobait egin zuten: "Les mots basques groupés d`aprés le sens" berne idaztiñoa argitaratzean, baña gauza oso txikia izan zan.

Dana dala asmoa mamitu bezin lasteŕ ori egiteko lanean asi giñan bereala.

Zer da Asmo-Iztegia edo Umandi´ren Iztegia?

Itz gutxitan: Beste abedezko iztegietan, iztegi aŕuntetan ezagutzen dan itzetik ezagutzen ez dan asmora joaten da; gogo-iztegietan itz guztiak dagoz, baña zearo nastuta; oŕengatik eziña edo oso sala da itz oyen artean beaŕ dana bilatzea. Alakotz, bide bat aurkitu beaŕ da, itz egokiraño eltzeko; ta bide ori gogo-iztegiak erakusten du.

Iztegi aŕuntetan, Olabide´k ziñoen bezela, itzetik asmora joaten da; itz batez zeatzez zer esan nai duen jakiteko, iztegia begiratzea naikoa da, bertan zabalago ala estuado aurkitzen dalako.

Asmo-iztegian, Olabide ere mintzo, aitzitik jokatzen da, asmotik itzera joatean. Ori asmo-iztegi guziek ematen dutena.

Asmo-Iztegia-ren gaŕantzia

Baña guretzat, euzkal-asmo-iztegiak geyago eemango digu. Euzkera, orain arte, ikastola ta ikastetxeetan ikasteko erabilia izan eztalako, itz-bilduma orokoŕaren itzak asko zokoratutik geratu zaizkigu, ta itztegi-aŕuntetan jasoak izanaŕen, oso zala da bertan aurkitzea, ain zuzen ezagutzen eztiralako.

Osterantzean, asmo-iztegian, asmo baten itz bat ezagutu ezkero, itz oŕen aldamenean asmo berberari, itz guzietan ala geyenetan bederen, dagozkion beste itzak aurki ditezke, ta, idazleak batez ere, eŕaz auta ditzake beaŕak edo egokiak zaizkion beste asko.

Aipatutako bideetan euzkera erabili eztalako, geyenetan eztira ezagutzen oldozpenak egokiro adierazteko itz bereziak, norberak darabilen itz-bilduma oso motza geratzen dalako; ta asmo-iztegiaren bitartez itz-bilduma ori guziz zabal diteke, euzkeraren almenak oŕela edatzean; eta gure izkuntza gero ta geyago erabiltzeko eŕaztasuna, aundiagoa egingo zaigularik.

Oŕ dugu, bada, euzkerari berberari asmo-iztegiak eman dizaioken bide zabal-zabala; oŕ ere idazleari eskeiñi dakioken laguntza edeŕa beste edonori nolako uzta, ortiz jaso al-izango duguna?; ezin, noski, auŕetik ori jakitea; sumatu bai, ala ere, oso uŕutira joan al-izango gerala, gure gogo-lantzean indartsuago eta aberatsago elburuak burutzean.

Ari-arian, erabilian eda diteke izkuntza, edozein izkuntza, gayari ta gogoari egokiak zaizkien bide guzietan barna; orixe euzkeraz egin egin beaŕ duguna, ortarako bide on eta zabalenak bilatzean, edatze oŕi alik eta eŕaztasun aundiena eskeintzeko, erabiltzearena izateko onuragaŕiena.

Nola zabalduko zaigu erabiltze ori?; euzkeraren elizti-egitura osoa ongienik jakitean, bere almen guziak ustiatzean eta guzion itz-bildumak gero ta aberatsago egitean; irugaŕen elburu ortarako, bi iztegi-mota zaizkigu beaŕak; lenengoa, euzkal-iztegi orokoŕa, oso-osorik euzkeraz egiña, ta oŕen uŕeng asmo-iztegia.

Bigaŕena ongienik tajutu al-izteko, laguntza aundia izango litzake lenengoa buruturik eukitzea; eztugu ori egiña, jakin ere eztakigu noizko izango dugun, eta oŕengatik ezin oŕen zai egon beste iztegia egiten asteko; apika, oŕela egin beaŕ dalako, bigaŕena izango zaigu lenengoarentzako laguntza.

Asmo ortaz, gogo ortaz, asi giñan lan ortarako lendabiziko uŕatsak ematen eta lan guzian barna euŕeratu gera, eten gabe ta isituki, euskerarentzat laguntza egokia emango geniolakoan.